[801] อธิคมภาเวน อภิมุขํ ชานนฺตสฺส อภิชานนฺตสฺส, อภิวิสิฏฺเฐน วา ญาเณน ชานนฺตสฺส, อนารมฺมณภูตญฺจ ตํ ฐานํ ปากฏํ กโรนฺตสฺสาติ อตฺโถฯ

[802] วสิตาปญฺจกรหิตํ ฌานํ อปฺปคุณํฯ เอตฺถ จตสฺโส ปฏิปทา จตฺตาริ อารมฺมณานีติ ปญฺญาย ปฏิปทารมฺมณุทฺเทเสน ปญฺญา เอว อุทฺทิฏฺฐาติ สา เอว วิภตฺตาติฯ

จตุกฺกนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

(5.) ปญฺจกนิทฺเทสวณฺณนา

[804] ปญฺจงฺคิโก สมฺมาสมาธีติ สมาธิองฺคภาเวน ปญฺญา อุทฺทิฏฺฐาติฯ ปีติผรณตาทิวจเนน หิ ตเมว วิภชติ, ‘‘โส อิมเมว กายํ วิเวกเชน ปีติสุเขน อภิสนฺเทตี’’ติอาทินา (ที. นิ. 1.226; ม. นิ. 1.427) นเยน ปีติยา สุขสฺส จ ผรณํ เวทิตพฺพํฯ ปีติผรณตาสุขผรณตาหิ อารมฺมเณ ฐตฺวา จตุตฺถชฺฌานสฺส อุปฺปาทนโต ‘‘ปาทา วิยา’’ติ ตา วุตฺตาฯ

ทุติยปญฺจเก จ ‘‘ปญฺจญาณิโก’’ติ สมาธิมุเขน ปญฺจญาณาเนว อุทฺทิฏฺฐานิ นิทฺทิฏฺฐานิ จาติ ทฏฺฐพฺพานิฯ โลกิยสมาธิสฺส ปจฺจนีกานิ นีวรณปฐมชฺฌานนิกนฺติอาทีนิ นิคฺคเหตพฺพานิฯ อญฺเญ กิเลสา วาเรตพฺพา, อิมสฺส ปน อรหตฺตสมาธิสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธสพฺพกิเลสตฺตา น นิคฺคเหตพฺพํ วาเรตพฺพญฺจ อตฺถีติ มคฺคานนฺตรํ สมาปตฺติกฺขเณ จ อปฺปโยเคเนว อธิคตตฺตา จ ฐปิตตฺตา จ, อปริหานิวเสน ฐปิตตฺตา วา น สสงฺขารนิคฺคยฺหวาริตคโตฯ สติเวปุลฺลปฺปตฺตตฺตาติ เอเตน อปฺปวตฺตมานายปิ สติยา สติพหุลตาย สโต เอว นามาติ ทสฺเสติฯ ยถาปริจฺฉินฺนกาลวเสนาติ เอเตน ปริจฺฉินฺทนสติยา สโตติฯ

ปญฺจกนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

(6.) ฉกฺกนิทฺเทสวณฺณนา